Het eerste wat je leert op de school voor journalistiek is dat je je feiten moet checken. Althans: ik hoop dat dat aankomend journalisten nog steeds geleerd wordt. Zodat een béétje journalist zich voortdurend afvraagt als iets als feit gepresenteerd wordt: is dat wel zo? En toch verbaas ik me er regelmatig over hoe deze ijzeren wet van de journalistiek vaak met voeten getreden wordt.
Een recent voorbeeld. In Alphen aan den Rijn vielen twee hijskranen met een nieuw brugdek van een ponton. De dramatische beelden zullen iedereen op het netvlies gebrand staan. En al snel was er in de eerste berichten sprake van ‘vele gewonden, waarschijnlijk ook doden. Dat kon ook haast niet anders, zou je denken bij het zien van de beelden. Terecht rukten tal van ambulances en het noodhulpteam van het Rode Kruis uit. Nog binnen het uur veranderde het aantal in ‘waarschijnlijk twintig gewonden’. Waar dat aantal op berustte was volstrekt onduidelijk, er werd geen bron genoemd. In het extra journaal veranderde dat in: “Er wordt gesproken over twintig gewonden.” Dat klopte op zich, maar dat ‘spreken’ deden vooral de papegaaiende journalisten. Vlak erna kwam Een Vandaag, die nu al repte over ‘Zeker twintig gewonden.’ Nou, nee dus, want zéker was er op dat moment niks. Maar geen journalist die checkte of het aantal klopte, of naging wat de bron was. Men kletste dus maar wat. En ‘zeker twintig gewonden’, dat klonk kennelijk als ‘best veel’. Het gaf de ernst aan van de calamiteit. En het publiek wil getallen horen, dus riep men maar wat.
Het enige wat de heren en dames journalisten hadden moeten melden was dat er op dat moment, in de eerste uren na het ongeluk, nog geen zinnig woord te zeggen was over het aantal slachtoffers. Maar helaas, dat gebeurde maar niet. Hardnekkig bleef het aantal van twintig gewonden tot ver in de avond rondzingen. Een verslaggever merkte over de eerste persconferentie, zo’n vijf uur na het gebeurde, door de gemeente op dat deze bijeenkomst “wat teleurstellend was”, omdat de gemeente geen aantallen wilde noemen. En terécht niet. Als één gemeente uit ervaring weet hoe belangrijk het is je bij de feiten (gecheckt en wel!) te houden, dan is het de gemeente Alphen aan den Rijn wel. Die liet eerder bij de schietpartij in winkelcentrum De Ridderhof in april 2011 op voorbeeldige wijze zien hoe je met een dergelijke ramp communicatief omgaat.
Afijn, we kennen de afloop. Er waren ditmaal geen gewonden. Gelukkig maar. En hoe ongelooflijk ook: dát waren de feiten.
Check je feiten: het is me er ooit – als beginnend journalist bij een dagblad – welhaast ingeslagen door mijn toenmalige redactiechef. Ik ben hem er nog altijd dankbaar voor en check mezelf nog steeds suf. Helemaal als in verhalen die we maken voor onze opdrachtgevers zaken als feiten worden gepresenteerd en/of harde cijfers worden genoemd, denk ik vaak: is dat wel zo? Vaak is met één telefoontje of heel even googelen de waarheid wel boven water te halen. Zoals ik voor deze blog deed door even die datum en locatie van de schietpartij in Alphen aan den Rijn te checken. En door na te gaan of ‘papegaaien’ inmiddels een geaccepteerd werkwoord is. Het liefste check ik nog even verder, door meerdere bronnen te raadplegen. Want tja, één bron is geen bron, leerde diezelfde chef me.
Job Leene
