Gemeenten die zich nu voorbereiden op de komst van de Omgevingswet in 2019 weten het inmiddels: de actieve betrokkenheid van burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties wordt de norm. Een stakeholderanalyse helpt om die participatie succesvol te organiseren. Vijf tips om daarmee aan de slag te gaan. 
De stelselwijziging van het omgevingsrecht is een transitie van ongekende omvang: het gaat om de grootste wetgevingsoperatie sinds de invoering van de grondwet. De Omgevingswet bundelt namelijk alle wetten en regels op het gebied van ruimte, wonen, infrastructuur, milieu, natuur en water. Vanaf 2019 heeft iedereen die ook maar iets wil ondernemen op ruimtelijk gebied ermee te maken. Dankzij de Omgevingswet hebben gemeenten straks meer bewegingsruimte bij besluitvorming én is er meer maatwerk mogelijk bij de ontwikkeling van lokale initiatieven en projecten.
De komst van de Omgevingswet betekent voor gemeenten – overigens net als voor provincies en waterschappen – werk aan de winkel. Zo moet elke gemeente een omgevingsvisie maken. Daarin staat hoe de gemeente aankijkt tegen de ontwikkeling van de fysieke leefomgeving. De omgevingsvisie geeft op hoofdlijnen het langetermijnbeleid van de gemeente weer. Hoe speelt de gemeente in op ontwikkelingen zoals bevolkingskrimp, energietransitie en ouderenzorg? Vervolgens kan op basis van de visie een omgevingsplan worden gemaakt. Deze vervangt de huidige bestemmingsplannen.
Participatie in de Omgevingswet
Een kernpunt van de Omgevingswet is het betrekken van burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties. De achterliggende gedachte is dat vroegtijdige participatie de kwaliteit van het beleid en de plannen verbetert. Daarnaast is het uitgangspunt dat de actieve betrokkenheid en het draagvlak groter zijn wanneer burgers en bedrijven invloed hebben op wat in hun directe omgeving plaatsvindt.
Bij de omgevingsvisie, het omgevingsplan én bij concrete projecten is participatie de norm. Tegelijkertijd is het de vraag wie de belanghebbenden zijn. Het is belangrijk dit te weten omdat je in elk geval wilt dat belanghebbenden participeren. Zien we niemand over het hoofd? Hoe kunnen we hen actief betrekken?
Een stakeholderanalyse is een goede manier om deze vragen inzichtelijk te maken. Een stakeholderanalyse is een onderzoek naar de belangrijkste issues en alle belanghebbenden (en hun invloed, belangen en standpunten). Vaak worden in dit verband ook de netwerkanalyse of krachtenveldanalyse genoemd. In een goede stakeholderanalyse worden dergelijke analyses meegenomen.
Vijf tips
Mede op basis van de uitkomsten van een stakeholderanalyse kan een aanpak uitgewerkt worden over het betrekken van belanghebbenden. Wie worden betrokken, op welke manier en op welke vraagstukken? Vijf tips voor een succesvolle stakeholderanalyse.
1. Eerst de hamvraag: waarom?
Vraag jezelf af: waarom een stakeholderanalyse uitvoeren? Wil je bijvoorbeeld brede betrokkenheid organiseren omdat het de plannen beter maakt? Of denk je door tijdige participatie te voorkomen dat het project vastloopt door gebrek aan draagvlak? Het antwoord op deze vraag is bepalend voor de wijze waarop de stakeholderanalyse – en het participatietraject dat erop wordt gebaseerd – wordt uitgevoerd.
2. Begin klein.
Soms bestaat de neiging om meteen een omvangrijke stakeholderanalyse uit te voeren, met alles erop en eraan. Van een mediascan en netwerkanalyse tot social media monitors en stakeholderinterviews. Vaak is het effectiever om eerst een quickscan te maken, om vervolgens op basis daarvan gerichter en diepgaander vervolgonderzoek te doen. Een quickscan kan tot stand komen op basis van een brainstorm met betrokkenen en desk research.
3. Ga voor kwaliteit.
Een stakeholderanalyse die uitsluitend vanachter het bureau gemaakt is, is onvoldoende om een gedegen strategie op te ontwikkelen of om te dienen als basis voor besluitvorming. Trek tijd uit om gezamenlijk issues te analyseren en stakeholders in kaart te brengen, inclusief hun belangen, standpunten en invloed. Kijk ook breder dan alleen uitingen op sociale media, via online fora en in de pers, want lang niet alle relevante stakeholders spreken zich publiekelijk uit – zeker niet bij omstreden projecten.
4. Verrijk de uitkomsten met interviews.
Wanneer de stakeholders zijn geanalyseerd, kun je besluiten om aanvullend onderzoek te doen. Dit kan bijvoorbeeld door analyses uit te voeren op sociale media of online nieuwsbronnen. Op kwantitatief niveau levert dit soms extra inzichten op, bijvoorbeeld over de interactie tussen stakeholders, hun tone of voice en hun interesses. Maar meestal bevestigen dergelijke analyses hetgeen ontdekt is in de stakeholderanalyse. Diepte-interviews leveren in de praktijk wél waardevolle aanvullende informatie en inzichten op. Acht tot tien persoonlijke gesprekken zijn qua betrouwbaarheid vergelijkbaar met data-analyses en verschaffen veel rijkere inzichten dan alleen cijfers.
5. Benut de stakeholderanalyse.
Voorkom dat de stakeholderanalyse beschouwd wordt als communicatie-instrument; het is nadrukkelijk géén doelgroepanalyse. De stakeholderanalyse is een onmisbare bouwsteen voor participatie en omgevingsmanagement. Wie betrekken we op welk moment, waarom doen we dat en hoe kunnen we dat het beste doen? Bij de beantwoording van die vragen helpt de stakeholderanalyse. Bij visie- en beleidsontwikkeling én bij concrete projecten.
Leene Communicatie helpt organisaties bij de communicatie over de Omgevingswet. Met drie jaar ervaring met het onderwerp kennen we alle ins & outs. Hulp nodig bij het maken van een stakeholderanalyse, de communicatie met burgers of het begrijpelijk maken van complexe informatie? Neem dan contact op met Steffart Buijs.
